دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.
دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.مراسم تاریخی چیله بجست دیزباد بالای نیشابور
«دیزباد وطن ماست»- چیلّه بجست یکی از آیینهای نمادین دیزباداست بود که در آخر بهمن‌ماه، و به مدت سه شب، به انجام می‌رسد.
به گزارش دیزباد وطن ماست، جوانان بر روی تپه پیشتختگاه و پش لوکه مشعل‌هایی را بر افروخته و با دستیاری سیمی گوی‌های آتش را به دور سر خود می‌گردانند که این چرخش افقی و دوّار گوی‌های آتش، جلوه‌ای شادیانه از نور و گرما را در تاریکنای شبهای پایانی بهمن، پدید می‌آورد.
این بهانه و نمادی می‌شود تا جوانان، به شادمانگی و روشنی‌افشانی، جَستن و گـُریختن، چلّه و سردی زمستان را به جشن و سرور برگزار نمایند. در این جشن، پوشاک و لباس‌های زمستانی کهنه را گاه، در هم پیچانیده و همان گوی‌‌هایی می‌شوند که بر آتش آفروخته و با بندی، بر پیرامون، چرخانیده می‌شوند و رسیدن بهار را به دیار سرسبز دیزباد را به انتظار می‌نشینند.
این گوی‌های برافروخته و چرخان جشن خوش‌آمدگویی به بهار و نوپوشی، با خواندن ترانه‌‌ی «چله بجست» و با نوای بلند و آهنگین و شادیانه، همراه می‌گردد:
«چیلّه بجست، بهار اَمَه
سبزه و گول‌عذار اَمَه
چیلّه بجست
سیاهی رفت
سپیده پایدار اَمَه
و یا
چیله بجست !!
ار کوجه بجست ؟؟
ار دم دروازه بجست ...
بدین مایه: چلّه‌ی زمستان گـُریخت و بهار آمد؛ سبزه و گلعذار آمد؛ چلّه گریخت و سیاهی رفت؛ سپیده‌ی پایدار آمد.
مراسم چیله بِِجَست دیزباد بالا
«دیزباد وطن ماست»- مراسم چیله بِجَست دیزباد با حضور 13 نفر از جوانان دیزبادی در دیزباد برگزار شد و فکر می کنم این کم تعدادترین مراسمی بود که در دو سال گذشته در دیزباد برگزار شده است.
شاید این به دلیل وجود مراسم چهارشنبه سوری است که مراسم چیله بجست زیاد مورد توجه دیزبادی ها قرار نگرفته است، اما احیای نام این مراسم با حضور همین تعداد محدود هم جای بسی خوشحالی دارد و تا آنجا که من می دانم از سال 1380 که نخستین وبسایت ها و وبلاگ های دیزبادی راه اندازی شده اند این نخستین بار است که درباره این مراسم در اینترنت صحبت می شود.
اگرچه مراسم چیله بجست تنها مربوط به دیزباد نمی شود و روستاهای اطراف نیشابور نیز کم و بیش به آن اهتمام دارند اما هر روستا با قدری تفاوت این مراسم را برگزار می کند.
«چیلّه بجست»، یکی از آیینهای نمادین دیزباد است که در آخر بهمن‌ماه، و به مدت سه شب، به انجام می‌رسد. جوانان بر روی تپه پیشتختگاه، مشعل‌هایی را برافروخته و با دستیاری بندی، گوی‌های آتش را به دور سر خود می‌گردانند که این چرخش افقی و دوّار گوی‌های آتش، جلوه‌ای شادیانه از نور و گرما را در تاریکنای شبهای پایانی بهمن، پدید می‌آورد و این، بهانه و نمادی می‌شود تا جوانان، به شادمانگی و روشنی‌افشانی، جَستن و گـُریختن، چلّه و سردی زمستان را به جشن و سرور برگزار نمایند و حتی در این جشن، پوشاک و لباس‌های زمستانی کهنه را گاه، در هم پیچانیده و همان گوی‌‌هایی می‌شوند که بر آتش آفروخته و با بندی، بر پیرامون، چرخانیده می‌شوند و رسیدن بهار را به دیار سرسبز دیزباد را به انتظار می‌نشینند؛ این گوی‌های برافروخته و چرخان جشن خوش‌آمدگویی به بهار و نوپوشی، با خواندن ترانه‌‌ی «چله بجست» و با نوای بلند و آهنگین و شادیانه، همراه می‌گردد:
«چیلّه بجست، بهار اَمَه/ سبزه و گول‌عذار اَمَه/ چیلّه بجست، سیاهی رفت/ سپیده پایدار اَمَه/ ...»
بدین مایه: چلّه‌ی زمستان گـُریخت و بهار آمد؛ سبزه و گلعذار آمد؛ چلّه گریخت و سیاهی رفت؛ سپیده‌ی پایدار آمد.
«فیسبوک شورای اسلامی دیزباد» نیز درباره این مناسبت نوشت:
«آیین "چیله بِجَست" چیست؟
در سالیان دور که زمستان های سختی در شهرها و روستاها وجود داشت، یکی از بهانه های زیبای مردم برای گذران این سختی ها، دور هم جمع شدنها و شادمانی ها بوده است. یکی از آیینهای زیبا، "چله بجست" می باشد که اکنون بیشتر در مناطقی از خراسان به انجام می رسد. در این مراسم در آخر بهمن ماه همزمان با پایان چله زمستان می باشد، مردم، بر روی تپه‌ها، مشعل‌هایی را برافروخته و با پریدن از روی آتش، جلوه‌ای زیبا از نور و گرما را در تاریکی شب پدید می‌آورند و پیشاپیش فرا رسیدن نوروز و پایان زمستان را جشن می گیرند.»
صفحه «فیسبوک سرزمین مادری؛ خانه پدری» نیز به این موضوع پرداخته است:
این صفحه منتقد نوشت: «با سپاس از جناب آقای مهدی محمودی؛ مراسم دوست داشتنی چیله بجست.
متاسفانه در سالهای اخیر این سنت زیبا و دوست داشتنی در دیزباد از رونق افتاده و اگر همین به قول اقای محمودی 13 نفر (که اغلبشان جوانهای دهه های قبل بودن) هم نبودند امسال هم این سنت برگزار نمی شد.
امیدواریم با همتی که عزیزان امسال انجام دادند و مهمتر از ان انعکاس خبری مراسم توسط جناب محمودی سال اینده شاهد شکوفا شدن دوباره این جشن باشیم. شاید از نظر ظاهری تفاوتی بین چهار شنبه سوری و چیله بجست نباشد. اما چون چیله بجست از جشنهای مخصوص دیزبادیان همانند نوحصار است می طلبد این رسم زیبا را بلکه پر شور تر از چهارشنبه سوری برگزار کنیم.»
اگرچه همه ما دوست داریم که سنت هایمان فقط مخصوص خودمان باشد، اما سنت چیله بجست سنتی در انحصار دیزباد نیست و دیگر روستاها و حتی شهرهای اطراف نیز به این سنت می پردازند.
در مورد دلیل از بین رفتن این سنت نیز می توان گفت زمینه های عقلانی شکل گیری این سنت مستندات قابل توجهی ندارد و یا اگر هم دارد ما از آن بی خبریم. و بدین سبب این سنت در آستانه نابودی قرار گرفته است. البته باید در نظر داشت که بسیاری از سنت های فولکلوریک اساسا پشتوانه عقلانی ندارند و بیشتر حالت های آئینی در آنها وجود دارد. اما در دیزباد سنت نوحصار پشتوانه عقلانی و اعتقادی دارد و بنابراین توانسته خودش را در تاریخ 300 ساله اش حفظ نماید.
دیزبادی ها در فصل سرد به دیزباد بر می گردند
«دیزباد وطن ماست»- یکی از بزرگترین معضلات دیزباد در سال های پیش، عدم وجود جمعیت در فصول سرد سال بوده است.
به گزارش دیزباد وطن ماست، به دلیل تغییرات مدیریتی در دیزباد، سال جاری شاهد حضور فعالانه دیزبادی ها در دیزباد بودیم، حضوری که بیشتر از همه نشان از رضایت مردم از فعالیت های گسترده نهادهای مدنی در دیزباد داشت.
در جلسه شورای اسلام و شورای مشورتی که در روز 23 دی ماه در مدرسه صدف مشهد برگزار شد، این موضوع بار دیگر به شور گذاشته شد و تصمیم گرفته شد که «از سال آینده خانواده های شهر نشینی که در دیزباد صاحب منزل می باشند با انتخاب خودشان مدت یک هفته را به طور انتخابی از اول دی ماه تا آخر اسفند ماه در دیزباد ساکن شوند.»
با این استراتژی جدید شورای اسلامی، جمعیت دیزباد در ماه های سرد سال افزایش می یابد و بالطبع امکان گازرسانی به دیزباد برای جمعیت بیشتر در سال های آینده محتمل تر خواهد شد.
گفتنی است در سال جاری چند خانواده در دیزباد اقامت کردند که موجبات شادی دیزبادی ها را فراهم آوردند.
حضور دیزبادی ها در دیزباد علاوه بر اینکه باعث بهبود شرایط دیزباد از نظر امنیتی می شود، امکان استفاده از هوای پاک و طبیعت زیبای دیزباد را در این فصل سال به دیزبادی ها می دهد.
همچنین این طرح موجب زنده نگهداشتن سنت شب نشینی ها و سنت های شیرین گذشته شده و نوستالوژی بی بدیلی را برای ساکنان تازه وارد دره دیزباد فراهم می کند.
شب نشینی دیزبادی، سنتی در چالش با مدرنیته
مدرنیته و دنیای مدرن اساسا با تکنولوژی هایی که به مردم عرضه کرده است، بسیاری از سنت ها را از بین برده اند. این مساله در مورد دیزبادی ها نیز صادق است. سنت شب نشینی در دیزباد با ورود تلویزیون و بعد از آن اینترنت به شدت کاسته شده و به همین دلیل قصد دارم که یادآوری از این سنت حسنه دیزبادی داشته باشم.
می دانم که بسیاری از دیزبادی ها خاطراتی از این شب نشینی ها دارند که امیدوارم در پیام ها این خاطراتتان را مطرح کنید.
رفتن به مهمانی های شبانه (اصطلاحاً، شبنشینی) از کارهای متداول خانواده های دیزبادی است. شب نشینی در اواخر پاییز و فصل زمستان بیشتر صورت می گیرد چرا که عموما در روستاها بعد از برداشت محصول در فصل پاییز، اوقات فراغت و بیکاری روستائیان آغاز شده و تا پایان زمستان ادامه پیدا می کند.
خانواده ها در شبهای بلند زمستان به دیدار اقوام، آشنایان و دوستان رفته و با صمیمیت و لذتی خاص به گفتگو میپردازند. در این شب نشینی ها از همه چیز صحبت می شود. گاهی فقط چند نفر از بزرگترها صحبت می کنند و گاهی نیز بر سر موضوعی خاص، همهی حاضران از بزرگ و کوچک اظهار نظر می نمایند. ولی معمولا یکی از مردان حاضر در مهمانی که باسوادتر و خوش سخن تر از سایرین است بیشتر از همه صحبت می کند.
افراد ابتدا از کارهای روزانه خود صحبت می کنند و در خلال آن، خاطراتی نیز از درگذشتگان و یا خاطرات سال های قبل خود را بیان می نمایند. بیان داستانهای افسانه های و یا حوادث تاریخی یکی از مهمترین مواردی است که در این مهمانی ها صحبت می شود. این داستانها که توسط بزرگترها و باسوادترهای محفل بیان می شود معمولا بسیار جذاب و شیرین است و حین بیان آن سکوت مطلق بر جمع حاکم شده و همگی سراپا گوش می شوند.
داستان هایی از سفرها و خاطرات گذشته دیزبادی ها که عموما از سفر به مشهد یا خارج نقل می شود. جوانان نیز در این مواقع به دقت به حرف های بزرگترها گوش می دهند. گاهی نیز مخالفت خود را با مباحث مطرح شده اعلام می کنند.
آجیل شب نشینی
از ضروریات شب نشینی ها در دیزباد، تناول انواع و اقسام خوردنیهای لذتبخش است. ترتیب کار به صورت است که بعد از خوردن چای و کمی گفتگو، زن میزبان به اندرونی رفته و با یک مَجْمَعه (مجمع) بزرگ که حاوی بشقاب هایی از تنقلات رنگارنگ است وارد اتاق مهمانان می شود و بشقاب ها را به طرز مناسب بر روی کرسی و در مقابل مهمانان و سایر افراد قرار داده و با تعارف و اصرار از آنها درخواست می کند که این تنقلات را میل کنند.
آجیل شب نشینی در دیزباد از خوردنیهای مختلف و گستردهای تشکیل شده و طعم و مزههای متفاوت را در بر میگیرد. این خوردنیها عبارتند از: مغز گردو، مغز بادام، مغز هسته زردآلو، قیسی، کشمش، برگه، آلو، انجیر خشک، بیسکویت، لواشک و انواع کشته ... .
برخی خانواده ها نیز در این میهمانی ها اقلامی همچون مغز بادام، خرما، انار، سیب، هندوانه و ... را نیز برای پذیرایی از مهمانان خود تهیه می نمایند.
به طور کلی حضور در این مهمانی های شبانه و نشستن زیر کرسی گرم و نرم، در حالی که برف در بیرون از خانه در حال باریدن است و خوردن چای و کشته و گوش دادن به صحبت پیرمردان و پیرزنان از ایام و روزگار جوانی آنها که با لهجه شیرین و ناب دوزبیی بیان می شود لذت بسیاری را برای حاضران در این مهمانیها به ارمغان می آورد که با هیچ لذت دیگری قابل مقایسه نیست.
با توکل به خدای بزرگ، دور دیزباد خط گرفته شد
«دیزباد وطن ماست»- دیروز جمعه 26 اردیبهشت 1393، مطابق سنت دیرینه دیزبادی، اطراف دیزباد را خط گرفتند.
به گزارش دیزباد وطن ماست، این اقدام توسط نیازعلی گنجعلی و تعدادی از خدمتگزاران دیزبادی انجام شد.
این سنت دیزباد که قدمت آن به چند قرن پیش باز می گردد با هدف رفع بلایا و آفات توسط دو نفر از بزرگان دیزباد انجام می شود.
دیزبادی ها معتقدند برگزاری این سنت دیرین که همه ساله در فصل بهار انجام می شود، سالی پربرکت توام با سعادت و خوشبختی را برای همگان به همراه می آورد.
برنامه خط گرفتن دور ده در ماه های فروردین و یا اردیبهشت انجام می شود بدین ترتیب که دو نفر بوسیله سر نیزه (شمشیر مخصوص) که در موزه جماعت خانه نگهداری می شود از یک نقطه که غالبا «پیش حوضخانه» می باشد حرکت کرده و آن را بر روی زمین می کشند و با طی مسیر خط راس های مرزهای جغرافیایی دیزباد با روستاهای همسایه سرتاسر محیط دیزباد را خط می کشند تا به نقطه اول بازگردند.
این افراد در چهارگوشه دیزباد شمشیر خود را به زمین زده و می ایستند و پس از خواندن دعای مخصوص ادامه مسیر می دهند. این دو نفر در طول راه پیمایی حق صحبت کردن با یکدیگر را نداشته و هر زمان که قصد صحبت و یا استراحت کردن داشتند سر نیزه را به حالت عمودی به زمین زده و می ایستند. پایان بخش این برنامه صرف آش نذری با حضور کلیه اهالی دیزباد است. برنامه ریزی و اجرای این سنت زیبا را امسال نیاز علی گنجعلی و تعدادی از خیرین دیزباد بر عهده داشتند.
گفتنی است، شورای اسلامی دیزباد در پیامی از این افراد تشکر کرده است.