دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.
دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.اکو توریسم دیزباد
«دیزباد وطن ماست»- اکو توریسم دیزباد با نگاهی به فردا عنوان یادداشتی از هادی میرشاهی است که در تاریخ شنبه9/9/1398 منتشر شد.
به گزارش دیزباد وطن ماست، در این یادداشت هادی میرشاهی سعی می کند تا با نشان دادن نمونه های موفق از اکوتوریسم، راهی را برای توسعه اکوتوریسم در دیزباد بگشاید.
ابیانه ، ماسوله ، کندوان ، کنگ و دیزباد و شاید بسیاری از روستاهای ایران که هنوز به خوبی شناخته نشده اند، دارای ویژگیهای اصیل معماری ایرانی هستند که بیانگر الگوی زندگی مردم آن مناطق بوده است. این الگوها و مصادیق می توانند مشکلات زیادی از زندگی امروزی را حل کند.
ابیانه ، ماسوله ، کنگ و دیزباد و سایر روستاهای کوهپایه ای می توانند جوابهای مناسبی به وضعیت تراکم در شهرهای آینده ما باشند ولی این الگوها و مفاهیم باید از دل مصادیق بیرون بیایند و برای زندگی امروز طراحی شوند ، شاید چنین اماکنی که برگرفته از معماری بومی و سنتی می باشند علاوه بر اینکه حال و هوای روستایی را به مخاطب منتقل می کنند الگویی برای ساخت و سازها بوده و راه حلّی برای بسیاری از مشکلات شهرنشینی باشد.
دیزباد علاوه بر ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی ، محیطی قابل تعمق و دارای ویپزگیهای منحصر بفرد دیگری است که همانا بهره جستن از وضعیت طبیعی و انتخاب موقعیت سوق الجیشی ، تقسیم بندی ساختار بافت محیطی بصورت محله بندی و ایجاد همسایه محوری ، استفاده از شیب زمین برای خلق یک بافت پله کانی و منحصر بفرد تعریف شده است.
مجموعه ای غنی که نمی توان به راحتی قسمتی را انتخاب و بقیه رارها کردو حتی نمی توان کالبد ساخت و ساز را مورد توجه قرار داد و محیط پیرامون و بستر فرم پذیری روستا را مورد عنایت قرار نداد.
پس از شناخت کلیاتی از جمله ویژگیهای جغرافیایی ـ طبیعی و ویژگیهای اجتماعی ـ فرهنگی و همچنین شناخت کلیاتی از پتانسیلها و جاذبه های روستای دیزباد به بررسی کالبد روستا موردنظر می پردازیم.
این شناخت شامل بافت شناسی در مقیاس تک بنا و کلِ بافت ، شناخت هسته اولیه روستا ، مراحل توسعه و تکوین بافت ، گونه شناسی و سرانه کاربریها ، شناخت نحوه ترکیب کاربریها ، کیفیت بناها، مالکیت اراضی(رعیتی)، شبکه دسترسی درون بافت و بیرون بافت روستا ، ویژگیهای کمی و کیفی بناها ، تکنولوژی تولید و ساخت مصالح ساختمانی ، یاوری و فرهنگ تعاون و ... از جمله مسائلی است که تصویری صحیح تر برای تحقیق بررسی روستا می دهد .
آنچه در آینده خواهد آمد مبتنی بر مطالعات میدانی است که مطالعات میدانی در حوزه شناخت روستا انجام گرفته است. همچنین مطالعات میدانی در قالب مصاحبه و گفتگو با آگاهان و ریش سفیدان و پیشکسوتان دیزباد می باشد.
در مرحله بعدی مطالعات کتابخانه ای که معدود آثار در زمینه دیزباد می باشد اعداد و ارقام معمولاً از نشریات و روزنامه ها و آمار دوایر ذیربط می باشد که توسط مراجع رسمی و دولتی انتشار یافته است.
در بالا دست این مطالعات میتوان یک زون تفریحی ـ توریستی را تعریف کرد و با این سابقه تاریخی در مسیر جاده ابریشم واقع شده است و مهم تر اینکه از نظر آب وهوایی بی نظیر است.
1-دیزبادیک سرزمین دارای منابع آبی ,خوش آب وهوا ودارای ویژگی های منحصربفردازلحاظ طبیعی وانسانی است باتوّجه باینکه سایرمناطق همجوار خشک ونیمه خشک میباشد .
2-پوشش گیاهی که میبایست درحفظ آن کوشیدوشاهد نسل منقرضی ازتیره گیاهان کوهی ورودخانه ای مثل "کُمبول" دربیشه هایِ بید وسپیدار ویا "تیرکُمو "درسطح کوهستان نبود .
3-اگر دررودخانه هابندهای بتونی دوسه متری احداث شودباکمبودآب وخشک سالی روبرو نخواهیم بود .حتّی میتوان درپشت سدهاماهی پرورش داد .
3-اکوتوریسم یاطبیعت گردی وکوه پیمایی بقلل مرتفع مثل قجقر .
4-صددرصد باسواد بودن مردم دیزباد که بخوب وبد تورسیت ها کاری ندا شته وبعبارتی فضول کارمردم رهگذرنیستند
5-رفتارومنش مردم دیزباد زبانزد مردم منطقه می باشد .
6- آثار وابنیه تاریخی که درحفاطت آن تو جّهی نشده است .
7- پوشش درختان درمعابر وحوزه چشم اندازها مناظربدیعی را بوجود آورده است .
مردم شهرنشین مثل شهرستانهای مشهد ,نیشابور ,ملک آباددوست دارندازتردّد ودود وسائط نقلیّه,هیاهوی شهری ,گرمای بیحد وحصرتابستان فرارکرده وبه محیط امن وآرام طبیعت پناه ببرند.
دیزباد دارای طبیعتی زیبا ,صدای آب رودخانه ,وجود کوهها ی مرتفع ودرختان سربفلک کشیده ,صدای پرندگان وبافت سنّتی ومطبّق از ویژگی های دیزباد میباشد .
هرتازه واردی این پتانسل هارامشاهده نمود خود بخودجذب این بدایع شده وعلاقه مند میشوداسکان موقّتی برایش فراهم شود .ایجادزیرساختهاواعمال مدیّریت ازالزامات اولیّه میباشد
میدانیم که امروز درآمدحاصل ازتوریسم دردنیای اقتصادحرف اوّل رامیزند .
روزی روزگاری نفت حرف اوّل را میزدباجانشین نمودن انرژی های دیگرازجمله انرژی خورشید جایش رابه صنعت اتومبیل واگذارنمود .امروزصنعت توریسم باهرصنعتی رقابت کرده وجلوداری میکند .
درحال حاضروقتی برنامه یکساله واردین بدیزبادرا ازجمله کوهنوردها را مورد بررسی قراردهیم چون مدیریّت نشده هیچگونه توجیه اقتصادی نداشته بلکه زیانهای زیست محیطی رابهراه داشته است .
جذب توریست های دلاری که شب دردیزباد اسکان بگیرندهدف اصلی برنامه توریسم بوده که بایستی مقدّمات و زیرساختهای لازم فراهم شود .
استحکام بناها و ساختمان های دیزباد قدیم
«دیزباد وطن ماست»- هادی میرشاهی در یادداشتی به مسکن دیزباد قدیم پرداخته است.
به گزارش دیزباد وطن ماست، وی ساختمان های قدیم دیزباد را نمادی ازاستحکام درمقابل زلزله باریشنر بالا وهرگونه رانش زمین می داند.
ویژگیهای کیفی درساخت وساز ِمسکن هایِ قدیم دیزباد:
درساخت بناهایِ مسکونیِ دیزباد، بافتهای قدیمیِ آن بی نظیراست.
بعبارت دیگرآنچه بدیزباد بعنوان مجموعه ای دارای بافت کالبدی ومعماریِ ویژه، اعتبارمیبخشد,بیشتربناهای مسکونی قدیمی ِآن می باشد.
البته بایستی توجّه داشت که بناهای مسکونی بصورت منفرد ویژگی خاصّی ندارند .ولی مجموعه آنهابصورت همسایه محوری واشتراک دردالانهای مسقّف ارزش ونتیجه خوبی را بهمراه داشته است .
این بناهابدلیل تبعیّت ازقواعدمشترک ویژگیهایِ باارزشی راخلق کرده اند که موردبحث قرارمیگیرد . شاخص ترین عنصرمعماریِ واحدهایِ مسکونی "ایوان" (ivan) است که دراصطلاح محلّی "پِش ایَوُ"(pesh eivo) ودرنوع مصالح چوبی ,پِشمَعجَر(pesh maejar)گفته میشود .این فضابدلیل ویژگی خاص خود ، عنصربرجسته معماری در دیزباد می باشد
ویژگیهای معماریِ ایوان ها، بیرون زدگی آنهاازسطح نمای ساختمان می باشد، ستونها ودستکها نگهدارنده کفِ ایوان، ستونهای نگهدارنده آن، تیرها و دستکها ازچوب می باشد. که چهره زیبایی بساختمان می دهد.
اکثرِایوانهابه درّه وباغات پیرامون مشرف می باشد .
مصالحِ بومی مورداستفاده درساختمان سازی دیزباد عبارتند ازسنگ،خشتِ خام، چوب ، خاک، بوتّه کوهی درمنه(drmna)یاتریخ(trikh) که ازویژگیهای ساختمان سازِی در دیزبادمی باشد.
دیوارچینی و مصالح ساختمان باین قراراست
1-زمین رامسطّح کرده تا برای پی ریزی ساختمان آماده گردد.
3-زیرپایهِ دیوارها چوب کش انداخته میشودبدین ترتیب که چوبهاحداقل سه عددموازی به هم کلاف شده و بامیخِ چوبی هرکدام درمحلِ خودثابت می گردند. بطوریکه چوبکش تمام دیوارها یِ چهار طرف ساختمان بهم متّصل و بصورت یکپارچه وتثبیت می شوند.
3-دیوارچینی روی چوبکش ها ازنوع سنگ وگِل باپهنای40-50 سانت آغازمیگردد . وسطِ دیوار هاصرفأ قلوه سنگ (چال)ریخته می شود.
4- دیوارچینی تاسردرِ دربِ ورودی وپنجره هاادامه پیداخواهدنمود .
5-مجددّاً چوب کشی روی درب وپنجره هاتکرارمی شود.
6- حدودیکمتردیگردیوارچینی ، پس از چوب کش دوّم ادامه پیدامی کند.
7- چوب کش برای بارسوّم تکرار می شود تا زمینه انداختنِ چوبهای سقف رادر یک سطح ترازرا فراهم نماید.
8-چوبها یِ سقف که قطرآن بالای سی سانتی مترمی باشند بفاصلهِ حدودپنجاه سانتی متر انداخته می شود.
9-پروازهای چوبی بطول70 سانتی متر وعرض3-5 سانتی متر وضخامت دوسانتی متر که دراصطلاح محلّی به آن "پرواز "(parvaz)میگویندکه در روی چوبها بافاصله کم چیدمان می شود.
10-روی پروازهابوته چیده می شود.بوته هابنام درمنه یاتریخ معروف است .
11-مرحله آخرگِل اندودوشیب بندی بام صورت می گیرد.
12-برخی ازافرادبجای پروازازتخته استفاده کرده که آنراتنوکه (tnuka) می گفتند.
این نوع ساخت وسازازنظرزلزله وریزش مصالح ساختمانی بسیارایمن میباشد بطوریکه اگر زلزله شدیدی حادث شود آسیب پذیری درحداقّل خودخواهدبود.
دلایل فنّی آن عبارتنداز :
1-دیوارها عریض دارای سنگهای مضرّس ونامتقارن که بدون لغزندگی وخیزش میباشد ووسط دیوارها همگی قلوه سنگ می باشد .
2-درساختمان هیچ گونه مصالح مسطّحی که موجب لغزش شود بکارنرفته است .
3-درزلزله معمولاً مصالح سقف ریزش میکند که درسقف جزپرواز ازنوعِ چوب،گِل وبوته ، مصالح دیگری وجودنداشته، ودر زمانِ وقوع زلزله، ریزشِ خاک هیچگونه ضربه مغزی وشکستگی را بهمراه نخواهد داشت .
4-درطبقات فوقانی معمولاً دیوارهاباآجرخام چیده شده است که لغزندگی آجرسفال وپخته راندارد که قابل خیزش وسقوط باشد. متأسفانه این نوع بافت ساختمانی دردیزباد درحال انقراض می باشد.
بیوتات و ابزارآلات رایج و کاربرد هر کدام در دیزباد قدیم
«دیزباد وطن ماست»- بیوتات و ابزارآلات رایج و کاربرد هر کدام در دیزباد قدیم عنوان مطلبی که در بخش اول آن پیشتر در دیزباد وطن ماست منتشر شد.
به گزارش دیزباد وطن ماست، هادی میرشاهی در تاریخ شنبه 18 /8/1398 در بخش دوم این متن را با هم از نظر می گذرانیم.
-دستشویی که بنام مُستراح واصطلاح قدیمی "چامُکُ " ویا "چاه موال" وخیلی قدیمی تر "زُلوری" میگفتند که درکنارِطویله ساخته می شدوانباریِ فاضلاب هم بصورت روبازودرگوشه طویله قرارداشت . .درآن روزگار کوچه ها مرتبأ جارو میشد ، ضمن نظافتِ کوچه ها ،خاکروبهِ حاصله به انبار فاضلاب ها منتقل میشد تا ضمن قوام گرفتنِ فاضلاب، قابل انتقال به مزارع وباعات باشد. فرنگی ها مستراح را(Toilette) توالت می گویند .
ـ دستگاه فرت بافی (تهیه پارچه های دستی که توسّط خانم خانه در ایاّم بیکاری انجام می شده است)
پارچه بافی دردیزباددارای یک مراحل اولیّه بود
ـ دِگلُه(Deglo) - یکنوع دستگاه ریسندگی بوده و توسط مردِ خانه در شبهای زمستان درمنزل وایّام روز در محلی که گرمای خورشید ارزشی داشته و جلو منازلی که آفتاب رو وپشت به باد بودند مورد استفاده قرار می گرفته است.
-چرخِ ریسندگی -یکنوع دستگاه دوّاروبزرگ که توسّط خانم خانه نخ تهیّه می شد .
ـ نَخری (Nkhari)-نخ های تولید شده توسطِ چرخ ودگلهُ را آهار می دادند.(جوشاندن نخ در آبی که گندم و یا نخود در آن ریخته شده تا بپزد و نخ را آهار دهد.)
ـ فرَت(Frat) دواندن - موقعی صورت می گرفت که نخ ها را در طول مثلاً ده مترویابیشتربطور موازی ومتقاطع کنار هم قرار می دادند که این نخ در فرت بافی جزو تار بحساب می آمد . این کار دریک راهروی هموار وطولانی رویِ بدنهِ دیوار صورت میگرفت .
ـ دستگاه فرت بافی: نخی که در فرت بافی که روی کارگاهِ فرت (کَرگاه) تثبیت شده بود جزو "تار" بحساب می آمد و نخ دیگر که درلابلای تار با مَکُوومَشُره حرکت میکرد " پود"آنرا تشکیل می دادو وباین ترتیب پارچه بافته می شد.
دُسداس(Dosdas) –دوسنگ ِگردتقربأ بقطر70سانتی متر روی هم قرارمیگرفتند بطوریکه ی بدنه داخلی هر دو مضرّس وباچوبی دروسط که محوریّت دوسنگ را عهده دار بود0 سنگ زیرین دسداس باچوب محور ثابت وسنگ رویی متحرّک بود. درسنگ رویی یک چوب دیگر بصورت فیکس جاسازی شده بود که باگرفتن آن ، چرخش ِسنگ رویی را فراهم می ساخت.
دراطراف چوب وسطِ سنگِ بالایی، غلاّت نیم پخته شده ویانمک را ریخته وبا چرخاندن سنگ بالایی موجب بلغورشدن اقلام مورد نظر گردیده وازکناره ها به بیرون ریخته می شد . این عملیّات کارسنگِ آسیارا راکرده بااین تفاوت که سنگِ آسیا باآب وبادویابرق می چرخیدوصرفأ آرد تولیدمی شد ولی دردسداس سنگ رویی بادست چرخانده می شدومحصولِ حاصله بلغور بودوبروایتی گاهی بصورت آرد در می آمد.
(درفرهنگ معین برغول هم آمده یعنی هرچیزدرهم شکسته ودرهم کوفته راگویند) .
-هزارپِشه- (Hezar pesha): صندوقچه هایی که معمولأ روی بدنه آن منبّت کاری وزیورآلات وعتیقه جات در آن نگهداری می شد
-نِدُ(Nedo) - اصطلاحی بودکه به صندوق نان اطلاق میشد.
ـ نردبان چوبی - طبقات را بهم مرتبط می کرد.
بیوتات و ابزارآلات رایج و کاربرد هرکدام در دیزباد قدیم
«دیزباد وطن ماست»- بیوتات و ابزارآلات رایج و کاربرد هرکدام در دیزباد قدیم عنوان مطلبی است که توسط هادی میرشاهی در چند قسمت نوشته شده و در دیزباد وطن ماست منتشر می شود.
به گزارش دیزباد وطن ماست، هادی میرشاهی در روز شنبه 11 /8/1398 بخش اول از دو بخش این متن را در باب ابزارهای رایج در دیزباد کهن منتشر کرد.
ـ کُلی (Koli) که روشنائی و گرما و سوخت مردم قدیم را فراهم می‌نمود. صندوقچه‌ای شبیه کرسی که از دریچه‌های تعبیه شده در بالای آن، نور و دودو حرارت را به خارج منتقل میکرد. اکنون در دیزباد آثاری از آن مشاهده نمی‌شود
ـ کُندُو (Condu)- به‌صورت استوانه‌ای با گِل ساخته میشد به‌طوری‌که سروته ِآن تنگ‌تر و معمولأ در کنار انباری قرار میگرفت و در آن غلاّت و حبوبات را نگهداری می‌کردند.
- پرخَو (prkhav) - به‌صورت مکعب یا مکعب مستطیل در دِل دیوار ِاتاق‌ها جاسازی میشد و کاربردش مثلِ کندو، نگهداری گندم و سایر غلات و حبوبات بود که در پایین این مخازن دریچه‌ای برای خروج محصول وجود داشت که با کشیدن برونهِ آن (برونه مثل توپ فوتبال گِرد و نوع پارچه‌ای بود) غلاّت به شدت تخلیه میشد.
ـ رَف (Raf)- طاقچه‌ای با پهنای بسیار کم در بلندایِ دیوار اتاق نشیمن که دسترسی بچه‌ها به آن غیرممکن بود. وسائل زینتی مثل بشقاب‌ها و آنتیک جات را روی آن می‌چیدند که زینت‌بخش اتاق باشد.
- طاق (Tagh)- در داخل اتاق نشیمن جاسازی و وسائل روشنایی و احیاناً ظروف غذاخوری روی آن چیدمان می‌گردید
- طاقچه (Tagh cha) - در کنار راهروها قرار داشته، فانوس، چراغ‌موشی و (وسائل باغبانی کوچک) روی گذاشته میشد.
- خَنته (khanta) - معمولأ در زیرِ اتاق نشیمن قرار داشت و به‌صورت انبارِ کالا مورداستفاده قرار میگرفت.
راه ِورود به خنته از در دُرتُنبَه صورت میگرفت که در کف اتاق نشیمن قرار داشت و معمولأ این درب از چوب ساخته میشد.
- کلیدُ (Klido)- در ادوار گذشته که درب منازل چوبی بود، کلید بازو بست در، در قطع بزرگ و جوبی بود و زبانه آن در موقع بستن ِدرب، در پشت در قرارمی گرفت.
زو لفی و زنجیر نوعِ دیگر بازو بست درب‌های چوبی بود. کم‌کم درب‌ها و قفل و کلیدها فلزی شد.
ـ تنور نان‌پزی - که در کنار خانه‌ها مشرف به کوچه ساخته میشد تا خانواده برای پختن نان دچار مشکل مکانی نشوند. این تنورها شبیه به کَندو ولی با دهانه‌گشادتر در کنار دیوار اتاقکی جاسازی می‌گردید.
در داخل تنور، هیزم و بوته‌های خشک را می‌سوزاندند تا وقتی‌که بدنه داخلی تنور، پذیرش چسبندگی خمیر را داشته باشد.
نان به صورت‌های گرد و نازک و لواشی پخته میشد.
اگر نان را به‌صورت کلفت و گرد می‌پختند با خمیرمایه، آن را تافتون و بدون خمیرمایه، فطیر میگفتند.
ـ طویله‌ها - معمولاً در زیر منازل مسکونی قرار داشت که رفت‌وآمد صاحبان احشام ساده‌تر صورت پذیرد و ازطرفی سرپرستی و نگهداریِ احشامِ مستقیماً زیر نظر اعضای خانواده باشد و در زمستان اتاق بالای طویله‌ها به نسبت گرم‌تر بود.
ـ کادُنها- برای نگهداری علوفه خشک استفاده می شد ( برگ درختان ، کاه، بیده وخار و سایرگیاهان کوهی برای احشام )
- کُز (koz)- در گوشه طویله‌ها اتاقکی بسیار کوچک وجود داشت که برای نگهداری برّه و بزغاله استفاده میشد.
- خنپِشُه(Khan pesho) - اتاقی کوچک در پشت اتاق نشیمن و مشرف به آن ساخته میشد. بیشتر جای رختخواب‌ها بود
سُرسُرا(Sorsora) - دریچه‌ای به پشت‌بام که نور از سقف به داخل ساختمان می‌تابید.
درباره دیوان خاکی خراسانی
«دیزباد وطن ماست»- هادی میرشاهی در یادداشتی به موضوع «دیوان خاکی» پرداخته است.
به گزارش دیزباد وطن ماست، وی می نویسد: مجموعه ای از غزلیات اوست که به ترتیب حروف الفبا مرتب شده و بالغ‌بر دو هزار بیت است. لهجه این دیوان گاهی لهجه روستائی خراسانی است.
نگارستان خاکی
قصیدهای است طولانی از خاکی با محتوایی اخلاقی مذهبی که رنگ تصوف داشته و بر روی هم حدود 980 بیت است.
ترجیح بند خاکی
از بهترین اشعار شناخته شده خاکی و در حدود یکصد بیت است.
بهارستان خاکی
قصیدهای است در حدود 79 بیت که به پنج فصل به شرح زیر تقسیم شده است:
1- سمبولیزم اعداد در جهان
2- آداب وسنن
3- ادوار تاریخ و دو مجموعه تاریخ ادیان
4- اقرار و انکار حق
5- دین
طلوع الشمس یا طوالع الشموس خاکی
به‌صورت مثنوی و در 1300 بیت میباشد.
گفتنی است دیوان اشعار خاکی به همت پروفسور مسعود میرشاهی و با ویرایش غیاث الدین میرشاهی به زیور طبع آراسته شده است.